گیربکس اتوماتیک در مدل‌های مختلف خودروهای لوکس متفاوت بوده و یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های داخلی خودرو به شمار می‌آید. گیربکس اتوماتیک در خودروهای لوکس تعویض دنده را به صورت خودکار انجام داده و رانندگی بسیار آسان و لذت بخشی را برای راننده به ارمغان می‌آورد. تنها تفاوت گیربکس اتوماتیک و گیربکس دستی در خودکار بودن عمل تعویض دنده است.
گیربکس اتوماتیک متناسب با سرعت خودرو و میزان گاز عمل تعویض دنده را در زمان مناسب انجام می‌دهد. یعنی زمانی که موتور به سطح مشخصی از دور در دقیقه برسد، دنده عوض می‌شود. در این نوع خودروها دیگر پدال کلاچ وجود نداشته و دنده حین رانندگی به صورت خودکار عوض می‌شود. در این خودروها تعویض دنده بسیار نرم و بدون صدا انجام می‌شود. حال اگر صدایی از گیربکس به گوش برسد و یا زمانی که دنده عوض می‌شود در خودرو لرزشی احساس کنید، احتمال این که گیربکس دچار مشکل شده باشد بالا است. به این اتفاق تقه زدن گیربکس اتوماتیک گفته می‌شود که در ادامه با علت بروز این مشکل بیشتر آشنا خواهیم شد.
بروز مشکل در شیر رادیاتور روغن
یکی از بزرگترین عوامل آسیب رسان به سیستم هیدرولیکی، حرارت و فشار هوای زیاد است. گیربکس اتوماتیک نیز بخشی از این سیستم هیدرولیک است که امکان دارد به دلیل بالا بودن حرارت دچار مشکل شود. هنگامی که دمای روغن هیدرولیک بالا می‌رود پدیده‌ای به نام فرار روغن رخ داده و روغن از میان صفحات داخلی تخلیه شده و موجب می‌شود تا گیربکس دنده را ول کرده و به اتاقک همراه خود ضربه می‌زند.
در بسیاری از گیربکس‌های اتوماتیک یک خنک کن وجود دارد که هنگام بالا رفتن دمای روغن آن را مکش کرده و به داخل خنک کن منتقل می‌کند. روغن با عبور از لوله‌هایی که با مایع خنک کننده در تماس هستند آرام آرام خنک شده و به دمای قابل قبول می‌رسد. مسیر عبوری روغن در مسیر خنک شدن توسط یک شیر هیدرولیک کنترل می‌شود که ممکن است با برق و یا ترموستات کار کند. هر زمان که عملکرد این شیر مختلف شود، فرآیند خنک کردن نیز به درستی انجام نخواهد شد و منجر به این می‌شود که گیربکس صدا تولید کند.
این شیر باید به طور منظم بررسی و تمیز شود. در برخی از انواع خودرو که برای مناطق سرد طراحی شده‌اند، محفظه خنک کن کوچک بوده و مقدار کمتری از روغن را خنک می‌کنند. به همین دلیل اگر در منطقه گرمسیر زندگی می‌کنید بهتر است خنک کن را با یک مدل دیگر که محفظه بزرگتری داشته باشد عوض نماید.
کثیف بودن روغن و فیلتر گیربکس
یکی از عواملی که موجب می‌شود تا گیربکس اتوماتیک به درستی عمل نکرده و تقه بزند، کثیف بودن روغن هیدرولیک است. در این حالت روغن خاصیت اولیه خود را از دست خواهد داد و دیگر لغزندگی مورد نیاز را میان صفحات و باندها ایجاد نخواهد کرد. در نتیجه سوپاپ‌ها و شیرها دچار گرفتگی شده و به دلیل وجود ذرات معلق در روغن، پمپ روغن نیز کثیف شده و منجر به مختل شدن عملکرد سیستم گیربکس خواهد شد.
گیربکس در زمان تعویض دنده با ضربه این کار را انجام می‌دهد و گاهی ممکن است با کمی مکث دنده را عوض نماید. در صورتی که فیلتر روغن خیلی کثیف شده باشد موجب می‌شود تا دما در سیستم هیدرولیک بالا رفته و فشار مورد نیاز برای انتقال روغن کمتر شود. در این حالت گیربکس در یک دنده باقی مانده و راننده در نمایشگر دنده علائم هشدار دهنده را مشاهده خواهد کرد. (دنده درگیر به حالت چشمک زن نمایش داده می‌شود)
به منظور جلوگیری از بروز این مشکل توصیه می‌شود به طور مرتب روغن هیدرولیک گیربکس را بررسی کرده و در حدود هر 30 الی 60 هزار کیلومتر یکبار روغن هیدرولیک را عوض کنید. البته این مدت زمان بسته به مقدار استفاده شما از خودرو و مدل خودروی شما متغیر است. بهتر است در زمان تغییر روغن هیدرولیک، فیلتر گیربکس نیز عوض شود.
ضعیف بودن عملکرد سوپاپ‌ها و شیرهای برقی
یکی از دلایل تقه زدن گیربکس اتوماتیک ضعیف بودن عملکرد شیرهای برقی و یا خراب بودن واشرهایی است که برای آب بندی سوپاپ‌های کنترل است. در صورتی که هر یک از این بخش‌ها به درستی عمل نکند موجب می‌شود تا عملکرد سرووها دچار نقص فنی شده و یا روغن با فشار نامناسب در جریان باشد که منجر به تقه زدن گیربکس و ایجاد لرزش در زمان تعویض دنده می‌شود. در این حالت سرووها یا خیلی تند و یا به کندی با یکدیگر چفت می‌شوند و باعث می‌شود تا صفحات و باندها به درستی درگیر نشده و گیربکس از روی دنده‌ها بلغزد.
رانندگی نادرست
یکی از عواملی که موجب آسیب دیدن سیستم گیربکس می‌شود نحوه رانندگی با خودرو است. شیوه رفتار راننده در زمان رانندگی بر عملکرد گیربکس تاثیر مستقیم دارد. گیربکس اتوماتیک به صورت خودکار دنده را عوض می‌کند اما زمانی که راننده رانندگی نامنظمی داشته باشد و پدال گاز و ترمز را به صورت ناگهانی و ناپیوسته انجام دهد موجب می‌شود تا گیربکس مرتبا در دنده‌های مختلف تغییر کرده و در نهایت دچار مشکل شود.
این شیوه رانندگی موجب می‌شود تا حرارت داخلی در سیستم هیدرولیک گیربکس بالا رود. همچنین رانندگی کردن در حالت D در ترافیک امکان مستهلک شدن گیربکس را بالا می‌برد زیرا گیربکس مرتبا در دنده 1 و 2 در حال تغییر بوده و این موجب می‌شود تا گیربکس زودتر دچار استهلاک شده و در زمان رانندگی شاهد تقه زدن آن باشید.
وجود مشکل در اتصالات گیربکس
در صورتی که گیربکس چندین بار تقه بزند و یا در زمان رانندگی دنده را با لرزش عوض کند اما راننده توجهی نکرده و بدون رفع مشکل از خودرو استفاده کند، اتصالات گیربکس به مرور زمان شل شده و مستهلک می‌شوند. این اتفاق موجب آسیب دیدن سایر قطعات نیز خواهد شد بنابراین بهتر است با شنیدن اولین صدا به تعمیرکار مراجعه شود و علت اصلی صدا کشف شده و در زمان مناسب رفع شود. شل بودن اتصالات موجب می‌شود تا گیربکس در زمان تعویض دنده صدای بلندی ایجاد کند و هر بار که دنده عوض می‌شود به محفظه ضربه شدیدی وارد کند.
چرا گیربکس اتوماتیک در دنده عقب تقه می‌زند؟
تقه زدن تنها در زمان حرکت به جلو اتفاق نمی‌افتد بلکه ممکن است هنگامی که خودرو روی دنده عقب قرار می‌گیرد صدایی از گیربکس به گوش برسد. هنگامی که خودرو در حال حرکت به عقب است چرخ دنده‌های گیربکس در خلاف جهت زمانی که خودرو به سمت جلو حرکت می‌کند می‌چرخند و در این حالت مسیر حرکت روغن عکس حالت قبل خواهد بود.
در صورتی که روغن هیدرولیک به موقع عوض نشده باشد و یا مشکلی در عملکرد گردش و خنک شدن روغن وجود داشته باشد گیربکس در دنده عقب نیز دچار مشکل تقه زدن خواهد شد. برای جلوگیری از این مشکل باید به طور مرتب برای بررسی گیربکس اقدام نمود و قطعات آسیب دیده را با قطعات اصل و باکیفیت تعویض نمود.
چطور به صورت موقت مشکل تقه زدن گیربکس را حل کنیم؟
در صورتی که تا تعمیرگاه فاصله زیادی دارید و یا در مسافرت هستید بهتر است تا رسیدن به نزدیک‌ترین تعمیرگاه چند کار را انجام دهید تا از میزان تقه زدن گیربکس اتوماتیک بکاهید. با این کار از آسیب دیدن گیربکس پیشگیری خواهید کرد. مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
- سر باتری را برای مدت زمانی در حدود 20 دقیقه جدا کنید
- سر باتری را مجدد نصب کرده و خودرو را روشن کنید
- پدال ترمز را نگه داشته و دنده را حالت پارک به حالت R تغییر دهید
- پس از 2 ثانیه دنده را از حالت R به حالت N تغییر دهید
- 2 ثانیه دیگر صبر کنید و سپس دنده را روی حالت D قرار دهید
- دو ثانیه دیگر صبر کنید و عمل قبل را در حدود 8 بار دیگر در حالت رفت و برگشت انجام دهید
- در نهایت دنده را در حالت D گذاشته و شروع به حرکت کنید.
- سرعت را تا جایی که امکان دارد بالا برده و آرام آرام سرعت را کم کنید و خودرو را متوقف نمایید.
با انجام دادن این مراحل برای مدتی مشکل تقه زدن گیربکس حل خواهد شد و می‌توانید تا زمانی که به یک تعمیرگاه برسید بدون نگرانی رانندگی کنید. این روش بیشتر برای خودروهای کیا و هیوندا انجام می‌شود و مشکل تقه زدن گیربکس اتوماتیک را برای مدتی حل می‌نماید.